فرو نشینی تهران

تهران در حال فرو رفتن است. این نه کنایه ای از تحریم های آمریکا و یا کاهش بهای نفت، بلکه نتیجه گیری پژوهش تازه ای در تحلیل یافته های ماهواره ای از وضعیت زمین شناختی پایتخت ایران است. یافته اساسی این ارزیابی آن است که بخشی از قسمت های تهران با روندی حدود سالانه ۲۵ سانتی متر(تقریباً ده اینچ) درحال فرونشینی است. این پژوهش همچنین نشان می دهد که نواحی نشست در حال گسترش و حتی به منطقه فرودگاه بین المللی تهران نیز امتداد یافته اند.
تحقیقات دو دانشمند «مرکز پژوهش های زمین شناسی آلمان GFZ» در پوتسدام که اخیراً از سوی نشریه «سنجش زیست محیطی از راه دور» منتشر شده، یافته های ماهواره ای در فاصله ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۷ لایه های زمینی تهران را پی گیری کرده است. این پژوهش – همسان گزارشی مشابه که پیش تر انتشار یافته بود، نشان می دهد که به دلیل خشک شدن آبخوان های زیر نواحی تهران – که عمدتاً برای آبیاری زمین های کشاورزی اطراف تهران و تأمین آب آشامیدنی جمعیت ۱۳ میلیون نفری آن استخراج می شوند، زمین این نواحی در حال فرورفتن تدریجی است.
گزارش تازه، میزان و گستره این فرونشینی را به گونه ای دقیق تر شناسایی کرده است. جلگه غربی تهران که شامل بخش های شهری و کشتزارهاست با روندی حدود ۲۵ سانتی متر در سال فرو می نشیند. جلگه ورامین در جنوب شرقی تهران نیز با روندی مشابه اما آهسته تر – ۵ سانتی متر در سال – فرو می کشد. دانشمندان برآورد کرده اند که در مجموع ۱۰ درصد از مناطق شهری تهران در گستره این فرونشینی قرار دارد.
فرونشینی زمین های شهرهای بزرگ به صورت مشکلی جهانی در آمده، اما میزان فرونشینی تهران در شمار پرشتاب ترین در میان نواحی شهرنشین جهان است. پژوهش های دیگر گروه مزبور نشان داده اند که جاکارتا، پایتخت اندونزی با شتاب ۲۰ سانتی متر در سال و دره سَن خواکین در کالیفرنیا که شهرهای استاکتُن و فرِزنو در آن واقع شده اند با روند ۶۰ سانتی متر در سال در حال فرورفتن هستند.
علاوه بر فرونشینی خاک، شکاف هایی به طول چند کیلومتر و در بعضی مناطق به عرض و عمق چهار متر در زمین های جنوب شرقی تهران پدیدار شده اند. بعضی از این شکاف ها خطوط انتقال برق و خطوط آهن را مورد تهدید قرار داده اند. برخی از این شکاف ها زیر لایه سطحی شکل گرفته و باعث به وجود آمدن گودال های بزرگ آنی می شوند که مخاطراتی جدی ایجاد می نمایند. این شکاف ها همچنین فعالیت زراعی در زمین های کشاورزی را ناممکن می سازند زیرا مجاری آب رسانی به درون این شکاف ها افتاده و در نتیجه خاک کشاورزی خشک می ماند.
به منظور کاهش شتاب فرونشینی زمین، مقامات ایرانی تلاش می کنند تا از حفر چاه و تلمبه آب های زیرزمینی جلوگیری نمایند. برآورد می شود که در ایران بیش از یک صد هزار چاه غیرقانونی مسدود شده اند، اما تنها در منطقه تهران بزرگ سی هزار چاه وجود دارد.
به نظر کارشناسان بازگردانی فروکش زمین ناممکن است. اندازه گیری آب های زیرزمینی نشان داده است که حتی با افزایش این آب، برای مثال پس از باران های سنگین، خاک به سطح پیشین باز نمی گردد. یافته های پژوهشی همچنین آشکار ساخته است که فرو نشستن زمین، باروری خاک را نیز کاهش می دهد. پیامد خطرناک دیگر ناشی از این فروکشی زمین، افزایش روند سیل است زیرا آب باران به درون لایه های خاک نفوذ نمی کند.
***