روزنامه نگاری، گذر از شب تاریک بلند و دشوار

سازمان گزارشگران بدون مرز طبق آمارتازه، شمار روزنامه نگاران کشته شده در زمان انجام وظیفه و یا قتل به دلیل حرفه روزنامه نگاری را ۶۷ نفر اعلام کرد. این سازمان در گزارش خود از عدم اقدام جدی گروهی از دولت ها در زمینه حفاظت روزنامه نگاران ابراز تأسف کرد. در این گزارش آمده است که از سال ۲۰۰۵ تا امروز شمار روزنامه نگاران کشته شده به ۷۸۷ نفر رسیده است، که در این میان ۱۱۰ تن فقط در سال گذشته جان باخته اند.
در سال ۲۰۱۵ برای نخستین بار یک کشور اروپایی یعنی فرانسه، پس از عراق و هند در رده سوم تلفات ژورنالیست ها قرار گرفت . حمله به هفته نامه شارلی ابدو در ژانویه، یکی از عوامل و آغاز تغییر مکانی کشتار روزنامه نگاران در جهان شد. این در حالی است که در سال۲۰۱۴ دو سوم خبرنگاران کشته شده در جهان در مناطق جنگی جان باختند. در سال ۲۰۱۵ همین تعداد در زمان صلح به قتل رسیدند.
کریستف دولوار دبیر اول گزارشگران بدون مرز در این باره اعلام کرد، نیازی آنی در دستیابی به روشی مشخص برای اجرای حقوق بین المللی در امر حفاظت از روزنامه نگاران وجود دارد. وی از دبیرکل سازمان ملل خواست تا برای حمایت و حفاظت از روزنامه نگاران، نماینده ویژه ای برگزیند. بان کی مون دبیر کل پیشین سازمان ملل در ماه اگوست گذشته از ناتوانی در کاهش پیاپی و میزان خشونت هدفمندی که روزنامه نگاران را قربانی می کند و مصونیت کامل عاملان این جنایات به شدت ابراز نگرانی کرده بود. بخش نخست گزارش دیگره سازمان گزارشگران بدون مرز به گروگان گیری، ناپدید شدگان و بازداشت و زندانی کردن روزنامه نگاران و فعالان رسانه ای اختصاص داده شده است. هم اکنون درسطح جهانی ۶۴ روزنامه نگار به گروگان گرفته شده اند که نسبت به سال ۲۰۱۴ افزایشی ۳۵ درصدی داشته است. امروز در جهان ۱۵۶ روزنامه نگار در بازداشت به سر می برند و بر شمار آن ها به تدریج اضافه می شود. چین، مصر، ایران، اریتره و ترکیه بزرگ ترین زندان های روزنامه نگاران هستند.
همچنین هنوز۱۲ روزنامه نگار ناپدید هستند. خطرناک ترین مناطق اکنون سوریه و یمن هستند.
در ترکیه بازداشت شمار زیادی از روزنامه نگاران پس از کودتای نافرجام در آن کشور نشانگر از سر گیری سیاست های سرکوب این دولت است. در سال گذشته بازداشت ها ۱۲ درصد افزایش داشته و از آغاز سال ۲۰۱۶ تاکنون شتاب و شدت بیشتری پیدا کرده. در اواخر ماه جولای- تنها در یک روز ۸۹ روزنامه نگار بازداشت شدند. بیشتر اتهامات آن ها همکاری با کودتاچیان، طرفداری از ناراضی سیاسی مقیم آمریکا – عبداله گولن، وابستگی به سازمان های تروریستی، جاسوسی و افشای اسرار دولتی است.
از دیگر سو خبرنگاران خارجی که از ترکیه به اروپا سفر کرده اند اظهار داشتند، ترکیه برای خبرنگاران خارجی به صورت منطقه ای غیر امن و جهنمی درآمده است. پوشش خبری در این کشور به مهم ترین هدف سانسور دولت تبدیل شده و بیش از ۶۵ درصد از روزنامه های کشور توقیف و تعطیل شده اند. ۴۲ روزنامه نگار پس از کودتای نافرجام در ترکیه بازداشت شدند و سپس پس از چند روز، ۴۷ نفر دیگر بازداشت گردیدند. دادگستری ترکیه از دادگاه ۲۱ روزنامه نگار ترک گزارش داده است. اکنون فقط چند روزنامه طرفدار دولت در ترکیه منتشر می شود. روزنامه های تایمز لندن، نیوزویک اروپا و کریستین ساینس مونیتور، خبرنگاران خود را از ترکیه فرا خوانده اند. کریستی میلر در «کلمبیا ژورنالیست ریویو» نوشته است « در سفر به ترکیه احساس می کنم تحت فشار شدید و واقعی خود سانسوری هستم».
جمهوری آذربایجان نیز به سیاست سانسورشدید رسانه ها و بازداست و زندانی کردن روزنامه نگاران ادامه می دهد. رئوف میرقادراف پس از یکسال و نیم بازداشت موقت، بالاخره محاکمه شد و به ۳ سال زندان محکوم گردید.
در مصر، عبدالله ال فحرانی گزارشگر جوان مصری، که به دلیل پوشش خبری تظاهرات طرفداران محمد مرسی رئیس جمهور ساقط شده از آگست سال ۲۰۱۳ در بازداشت به سر می برد، پس از محاکمه به زندان فرستاده شده است.
در ایران، نرگس محمدی روزنامه نگار و سخنگوی کانون مدافعان حقوق بشر از۱۳ اردیبهشت ماه ۱۳۹۴ در بازداشت و با اتهاماتی نظیر اقدام علیه امنیت ملی و تبلیغ علیه نظام به زندان محکوم شده و هنوز دوره مجازات خود را در زندان اوین می گذراند.
۹۰ روزنامه نگار ایرانی در یک اعتراض نامه خواستار آزادی هرچه زودتر همکاران بازداشت شده، عیسی سحرخیز، احسان مازندرانی، سامان صفرزایی و آفرین چیت ساز شدند. در این نامه آمده است که این روزنامه نگاران به اتهام واهی و تکراری همکاری با رسانه های خارج از کشور بازداشت گردیده اند.
گزارشگران بدون مرز در آخرین آمار خود، ایران را در مقام سوم جهان در زندانی کردن روزنامه نگاران قرار داده است.ایران از ماه نوامبر گذشته برای چندمین بار موج بازداشت روزنامه نگاران به اتهام جاسوسی را به راه انداخته و ادامه بازداشت ها همچنان ادامه داشته است. حسن روحانی، رئیس جمهور و چند تن از مقامات دولتی جمهوری اسلامی ایران با انتقاد از این بازداشت ها می گویند که دستگیری ها برای اعمال فشار و تسویه حساب سیاسی با دولت صورت گرفته است.
در همین گزارش، در کل اعمال خشونت علیه روزنامه نگاران در جهان، چین بزرگ ترین زندان روزنامه نگاران و پس از آن مصر و ترکیه قرار گرفته اند.
سازمان گزارشگران بدون مرز در اپریل ۲۰۱۶ رده بندی جهانی آزادی رسانه ها را منتشر کرد. آخرین رده بندی آزادی – یا عدم آزادی رسانه ها نشان دهنده افزایش پهنه ترس و تنش بر مهار بیش از پیش کلان رسانه ها و حملات سخت دولت ها و ایدئولوژی ها و منافع خصوصی علیه ازادی و استقلال روزنامه نگاری است.
در کشورهای اروپایی صدرنشینان جدول رده بندی، فنلاند – در مقام نخست، و پس از آن هلند و نروژ قرار دارند.
کشور تونس در آفریقای شمالی در رتبه ۹۶ در جمع صد کشور نخست جدول نشسته است. اوکراین به دلیل برقراری آرامش پس از سالی دشوار، در رده ۱۰۷ قرار دارد. گزارشگران بدون مرز که از سال ۲۰۰۲ رده بندی جهانی آزادی مطبوعات را منتشر می کند، مثل همیشه در انتهای جدول ۳ کشور ترکمنستان در رده ۱۷۸، کره شمالی در رده ۱۷۹ و اریتره در رده ۱۸۰، در سه مقام آخر جهان آورده است. در این رده بندی افغانستان در رده ۱۳۰، تاجیکستان در مقام ۱۵۰ و ایران همچنان در رده های آخر- ۱۶۹ باقی مانده است.
در گزارش دیگر آمده است: طی ۲ سال گذشته بسیاری از دولت ها و دیگر نقش آفرینان غیردولتی از کنترل اطلاعات همچون سلاح جنگی استفاده کرده اند. در عراق و سوریه جهادی های داعش، دیکتاتوری کاملی را علیه اطلاع رسانی به کار می گیرند و علیه روزنامه نگاران بومی و خارجی جنایاتی فجیع مرتکب شده اند. روزنامه نگاران ربوده و کشته می شوند. دولت اسلامی عراق و شام «داعش» کنترل ۵ شبکه تلویزیونی در عراق و۲ شبکه در سوریه را در دست دارد، و یک شبکه رادیویی به نام البیان در موصل را کنترل می کند. این رسانه ها مبلغ و مروج ایدئولوژی داعش هستند. داعش برای حذف روزنامه نگارانی که آن ها را دشمن می پندارد هیچ تردیدی به خرج نمی دهد.
در اوکراین، بروز جنگ در شرق آن کشور تاکنون منجر به کشته شدن ۶ روزنامه نگار شده و نشانگر کامل جنگ اطلاعاتی در دوران بحران است. با شروع ناآرامی در این منطقه، از مارچ ۲۰۱۴ تاکنون دفاتر رسانه ها مورد حمله و غارت قرار گرفته و روزنامه نگاران بارها تهدید شده اند. برخی دستگاه اطلاعاتی روسیه را عامل این مشکلات می دانند. کیف نیز در تلاش برای کنترل اطلاعات و خبر است. شبکه های تلویزیونی اصلی روسیه هم اکنون در اوکراین ممنوع هستند و روزنامه نگاران روس را به این کشور راه نمی دهند.
در سودان جنوبی، مایکل ماکویی وزیر اطلاعات به روزنامه نگاران به ویژه روزنامه نگاران هشدار داد با اعضای اپوزیسیون گفتگو نکنند وگرنه به تبلیغات سیاسی دشمنانه متهم و بازداشت یا اخراج خواهند شد. وی گفت، روزنامه نگاران باید موضعی بی طرف داشته باشند تا مردم علیه دولت تحریک نشوند!
وضعیت آزادی اطلاع رسانی و فعالیت روزنامه نگاران در قاره آمریکا نیز از سال ۲۰۱۵ به این سوی ناگوارتر شده است. علت اصلی آن تنش سیاسی فزاینده در بسیاری از کشورهای این قاره است که با رکود اقتصادی و ناباوری به آینده آمیخته شده است. خشونت های نهادینه در ونزوئلا و اکوادور، جنایت های سازمان یافته در هندوراس، مصونیت از مجازات در کلمبیا، و فساد در برزیل عوامل اصلی محدود شدن آزادی رسانه ها در این پاره از جهان هستند. مکزیک در این میان همچنان صحنه کشتار روزنامه نگاران است. در این میان کاستکاریکا در مقام ششم آزادی روزنامه نگاران قرار دارد که صدرنشین منطقه ای قاره آمریکاست. این کشور با قانون های حمایت از آزادی رسانه ها و شناسایی نقش و اهمیت روزنامه نگاری تنها کشوری است که از فساد و پیامدهای آن بری مانده است. رتبه دیگر از آن کانادا است که با کسب مقام هجدهم، در خط پایانی کشورهای قاره آمریکا قرار گرفته است.