عمران خان: وعده پاکستان نوین

عمران خان نیازی، بازیکن پیشین کریکت که از چندین سال قبل راه سیاست را برگزید نخست وزیر آینده پاکستان است. در پی انتخابات پاکستان که سه روز به طول انجامید آقای خان در رهبری حزب «جنبش عدالت پاکستان» (تحرک انصاف پاکستان- PTI) به پیروزی رسید. طبق قانون، یک یا ائتلاف چند حزب نیازمند دست کم ۱۳۷ کرسی از مجلس ملی پاکستان است تا بتواند به تشکیل دولت و رهبری کشور برسد. حزب جنبش عدالت پاکستان با به دست آوردن ۱۱۵ کرسی به آسانی توانسته است پشتیبانی چندین نماینده مستقل و نیز احزاب کوچک تر را کسب نماید. به احتمال فراوان مراسم سوگند آقای عمران خان در ۱۴ اگوست، در هفتاد و یکمین سالگرد استقلال پاکستان انجام خواهد شد.

عمران خان پس از پیروزی خطاب به مشاوران و همراهان نزدیک خویش گفت وی که عمری بازیکن کریکت بوده است می داند که تا پرتاب آخرین توپ، مسابقه به پایان نرسیده است. پس از آن در نطق تلویزیونی به مردم پاکستان وعده «پاکستانی نو» داد.

انتخابات پاکستان را می توان یکی از گسترده ترین رخدادهای دموکراتیک جهان خواند. ۱۰۶ میلیون تن برای ارائه رأی در گزینش مجلس ملی و چهار مجلس منطقه ای ثبت نام کرده بودند. از این تعداد، ۵۶ میلیون تن ( تقریبا ۵۳ درصد) رأی دادند. این رأی ۲۷۰ کرسی مجلس ملی را تعیین نمود.  از آنجا که دو تن از نامزدهای انتخاباتی طی خشونت های مبارزات انتخاباتی به قتل رسیده بودند، اخذ رأی برای این دو حوزه به زمان دیگری موکول شد. ۶۰ زن و ده تن از کاندیداهای اقلیت های مذهبی نیز در انتخابات منطقه ای به پیروزی رسیده و در کل تعداد اعضای مجلس ملی نمایندگان را به ۳۴۲ نفر رساندند.

۳۶۰۰ کاندیدا برای کسب ۲۷۲ کرسی رقابت کردند؛ به عبارتی متوسط ۱۳ کاندیدا برای هر کرسی. این تراکم نشان دهنده شرایط سیاسی پاکستان است. در سیستم های سیاسی کم تر پیشرفته، نظم حزبی فاقد توانایی لازم برای محدود نگاهداشتن تعداد افرادی است که قصد شرکت در انتخابات را دارند.

پهنه سیاسی پاکستان از دیدگاه تعداد حزب ها نیز پر ازدحام است. این نیز نشانه دیگری از یک نظام سیاسی کم توسعه یافته است.

علاوه بر PTI– جنبش عدالت پاکستان که عمران خان آن را در ۱۹۹۶ بنیاد نهاد، دو حزب دیگر نیز دارای پیروان انبوه هستند. «مسلم لیگ پاکستان» که پیشینه آن به ۱۹۰۶  می رسد، هنگامی که جمعیت مسلمان هند ( در آن زمان مستعمره بریتانیا) سازمانی تشکل دادند تا نماینده مسلمانان هند و منافع سیاسی و اقتصادی آنان باشد. «مسلم لیگ پاکستان» با رهبری بنیانگذار پاکستان، محمد علی جناح به مبارزه در راه ایجاد کشور مستقل و مجزایی برای مسلمانان هند پرداخت. از زمان استقلال پاکستان در ۱۹۴۷  تا کنون «مسلم لیگ» چندین بار تجدید سازمان یافته. آخرین سازمان مسلم لیگ «ن» (نواز) تحت رهبری نخست وزیر پیشین نواز شریف و در حال حاضر برادر وی شهباز شریف است.

حزب قدرتمند دیگر «حزب مردم پاکستان» است که ذوالفقار علی بوتو پس از کناره گیری از دولت ژنرال ایوب خان، بنیاد نهاد. ایوب خان نخستین رهبر نظامی پاکستان بود و اختلاف نظر بوتو با او بر سر سیاست خارجی ایوب خان به ویژه در ارتباط با چین، هند، و آمریکا شدت گرفت.

انتخابات اخیر یازدهمین انتخابات پاکستان بود. تا پیش از این تنها انتخابات  ۲۰۰۸ و ۲۰۱۳ آزاد و دموکراتیک بوده اند. هردو منجر به انتقال قدرتی صلح آمیز و بدون دخالت نظامی بودند. برنده انتخابات ۲۰۰۸ حزب مردم پاکستان به رهبری آصف علی زرداری همسر بینظیر بوتو نخست وزیر فقید پاکستان بود. بینظیر بوتو در دسامبر ۲۰۰۷ طی یکی از همایش های انتخاباتی به قتل رسید. مسلم لیگ نواز نیز انتخابات ۲۰۱۳ را برد که به دنبال آن نواز شریف به نخست وزیری رسید. نواز شریف در ۲۰۱۷ از کار برکنار شد، پس از انتشار آنچه «اسناد پاناما» خوانده شده، شریف مورد پیگرد قانونی قرار گرفت. دیوان عالی پاکستان در اوایل ۲۰۱۸ وی را برای همیشه از هر گونه مقام دولتی محروم کرد. در ماه جولای نیز او به ده سال حبس محکوم گردید.

انتخابات امسال در آرامشی نسبی برگزار گردید. دلیل عمده این آرامش حضور ۳۷۰۰۰۰ از نیروهای مسلح پاکستان در حوزه های رأی گیری بود. انگیزه دیگر حضور این نیروها پیشگیری از اتهام خدشه در مراحل اخذ رأی بود، طرفداران عمران خان مشروعیت دولت نواز شریف را زیر پرسش برده بودند. با این همه احزابی که پیروزی نیافتند همچنان نتایج  انتخابات را مخدوش خوانده اند.

پیروزی جنبش عدالت پاکستان و عمران خان مدیون چند عامل است. نخست آن که موقعیت حزب در میان جمعیت جوان شهر نشین پاکستان بسیار بالاست. پاکستان در زمره کشورهایی است که دارای اکثریت جمعیتی جوان هستند. مهاجرت نیروی جوان به شهرهایی همچون کراچی و لاهور ترکیب جمعیتی این نقاط  را ۷۵ – ۷۰ درصد جوان ساخته است. نه مسلم لیگ نواز و نه حزب مردم نتوانسته اند آمال و اهداف این جوانان را بر آورده سازند. از سوی دیگر عمران خان وعده داده است تا مشاغل بهتر با دستمزدهای بیشتر، مراکز آموزشی بیشتر، پوشش های درمانی و بهداشتی، و نیز ترابری شهری را توسعه و بهبود بخشد. در کراچی حزب عمران خان کم و بیش همه نامزدهای احزاب قدیمی تر را شکست داد.

عامل دیگر پیروزی عمران خان تمرکز بر مبارزه با فساد بوده است. این نیز به جذب بسیاری از جوانان انجامید. سازمان بازرسی ملی پاکستان که  توسط ژنرال پرویز مشرف چهارمین رییس جمهور نظامی پاکستان برای رسیدگی به اتهامات مقامات عالیرتبه کشور شکل گرفت هم زرداری و هم شریف را به فساد مالی متهم کرده است. عمران خان در مبارزات انتخاباتی خود رابطه ای میان فساد بلندپایگان و عدم توانایی دولت در تامین نیازهای جمعیت جوان کشور ترسیم کرد.

انتخابات اخیر دو مسأله دیگر را نیز پیش رو آورده است. نخست آن که نیروی نظامی پاکستان تا چه میزان در این انتخابات و در راستای تأمین خواسته های ژنرال ها مداخله داشته است؟ دوم، پیامد درازمدت نقش سلطه جویانه قوه قضاییه پاکستان در امور دولت چه خواهد بود؟ پاسخ این دو پرسش نیازمند گذر زمان است. اما اکنون همه بر این عقیده اند که عمران خان گزینه دلخواه ارتش پاکستان بوده است. از آنجا که رسانه های بین المللی نیز این ارزیابی را پذیرفته اند، چشم اندازهای سیاست خارجی از حکومت عمران خان نیز بر مبنای این عقیده شکل خواهند گرفت.

شاهد جاوید برکی، وزیر دارایی پیشین پاکستان، معاون پیشین بانک جهانی و مدیر فعلی موسسه سیاست گزاری های ملی شاهد جاوید برکی در لاهور است. این نوشته ایشان با کسب اجازه از Project Syndicate به فارسی برگردانده شده است.