روزنامه نگاری، بغض همیشه در گلو

سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش سالانه خود درباره خشونت علیه روزنامه نگاران آورده است، امروزه در جهان ۱۵۶ روزنامه نگار در زندان به سر می برند که چین بزرگ ترین زندان روزنامه نگاران در جهان است و پس از آن مصر و ایران، اریتره و ترکیه قرار دارند. این سازمان گزارش داد، در ایران در اوایل ماه نوامبر ۲۰۱۵ برای چندمین بار موج بازداشت روزنامه نگاران به اتهام عضویت در شبکه جاسوسی آغاز شد، در این گزارش به افزایش بازداشت روزنامه نگاران در ترکیه و تصاحب دفاتر روزنامه ها اشاره شد و این میزان بازداشت ها نشان می دهد، سرگیری سیاست سرکوب رسانه ها در ترکیه شدت گرفته است و نسبت به سال های گذشته، ۱۳ درصد افزایش داشته است.

در گزارش سالانه سازمان گزارشگران بدون مرز، شمار روزنامه نگاران زندانی نسبت به سال ۲۰۱۴ افزایش داشته و شمار روزنامه نگاران به گروگان گرفته شده ۳۵ درصد افزایش داشته است، هم اکنون ۵۷ روزنامه نگار در سراسر جهان به گروگان گرفته شده اند که بیشترین آن ها در سوریه بوده است.۸ روزنامه نگار نیز ناپدید شدند. سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش دیگری که در پایان ژانویه ۲۰۱۶ انتشار داد، از ۱۱۰ روزنامه نگار که در کانون های بحرانی جهان و حتی در مناطق آرام در قلب اروپا جان خود را از دست داده اند، اشاره کرد. انگیزه قتل روزنامه نگاران، ۶۷ نفر از آن ها به خاطر اشتغال به این حرفه بوده است ودر ۴۳ مورد، قتل ناشی از خشونت بوده است. در این گزارش آمده است که دو سوم روزنامه نگاران در خارج از مناطق جنگی و کانون های بحران کشته شدند. در فرانسه با حمله اسلام گرایان به دفتر مجله چارلی ابدو در پاریس، یک باره به یکی از نقاط خطرناک برای روزنامه نگاران تبدیل شد، ۸ روزنامه نگار در یورش به این مجله کشته شدند.

بنا به آمار این سازمان، درعراق و سوریه تا اوایل سال ۲۰۱۶ نزدیک به ۲۲ خبرنگار کشته شدند، در شهرَ حَلَب سوریه، روزنامه نگاران نه تنها از سوی نیروهای دولتی بَشار اَسَد، بلکه از سوی تروریست های داعش هم مورد حمله قرار گرفتند. اسلام گرایان در موصل عراق خبرنگاران را گروگان گرفته یا کشته اند، همچنین اسلام گرایان در بنگلادش چهار وبلاگ نویس را به قتل رساندند. کشور هند پس از عراق، سوریه، فرانسه، یمن و سودان جنوبی از کشورهای خطرناک برای روزنامه نگاران ارزیابی شده است.

در درگیری های یمن در سال گذشته شش روزنامه نگار کشته شدند. سازمان ملل متحد در سال ۲۰۱۴ پس از تلاش های بسیار سازمان ها و نهادهای مدافع حقوق روزنامه نگاران، روز دوم نوامبر را روز پایان مصونیت عاملان جُرم و جنایت علیه گزارشگران نامید و آن را وارد تقویم رسمی خود کرد. دلیل انتخاب دوم نوامبر این بود که در چنین روزی دو گزارشگر رادیو فرانسه به هنگام انجام وظایف حرفه ای خود در کشور سومالی کشته شدند، اما عاملان جنایت آن ها همچون بسیاری دیگر از جنایت ها علیه اهالی رسانه، هرگز بازخواست و مجازات نشدند. سازمان ملل متحد در دومین سالگرد این روز جهانی اعلام کرد که وضعیت امنیت جانی روزنامه نگاران نه تنها بهبود نیافته که فعالان رسانه ای با تهدیدها و خطرهای جدی بیشتر روبرو هستند.

سازمان ملل اعلام کرد در حال حاضر ۳۱۴ روزنامه نگار، بلاگ نویس، و فعال اینترنتی در جهان در زندان ها به سر می برند. بنا به گزارش سازمان یونسکو، از سال ۲۰۰۶ تا پایان ۲۰۱۵، ۶۸۰ روزنامه نگار و عکاس مطبوعاتی حین انجام وظیفه کشته شده اند. در این میان ۹۴ درصد از آن ها، روزنامه نگاران محلی محسوب می شوند و شش درصد هم خبرنگاران خارجی در کشورهای گوناگون بوده اند.

سازمان یونسکو در گزارش خود آورده است، در بهترین حالت تنها شش درصد جنایات علیه روزنامه نگاران در دادگاه تا مراحل نهایی و اقامه جُرم علیه مُجرمان پی گیری شده است. بیش از چهل درصد این جرایم علیه روزنامه نگارانی رُخ داده که در رسانه های چاپی به کار مشغول بوده اند، ۲۱ درصد در رادیو  تلویزیون ها کار می کرده اند و شش درصد قربانیان نیز در مشاغل اینترنتی فعال بودند. در این گزارش آمده، هر پنج روز یک خبرنگار کشته می شود.

سوم ماه می برابر با ۱۳ اردیبهشت، روز آزادی مطبوعات بود. روزنامه نگاران ایران بار دیگر در شرایطی این روز را سپری کردند که ایران همچنان جزو پنج زندان بزرگ جهان برای روزنامه نگاران است و از نظر سانسور رسانه ها و اِعمال محدودیت برای روزنامه نگاران، مقام هفتم را در جهان داراست. باید اشاره کرد که این فرانسوی ها بودند که در سال ۱۸۱۹ این روز را به عنوان روز آزادی مطبوعات اعلام کردند و جهانی شدن آن نزدیک به دو قرن طول کشید . در سال ۱۹۹۱ در همایشی که به دعوت سازمان گزارشگران بدون مرز در نامیبیا برگزار شد، روزنامه نگاران قطعنامه ای را صادر و روز ۳ ماه می را روز جهانی آزادی مطبوعات اعلام کردند. در این بیانیه نویسندگان همچنین از سازمان ملل خواستند تا روزی را برای پاسداشت آزادی مطبوعات تعیین کند. مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۱۹۹۳ با تصویب قطعنامه ای به طور رسمی، روز سوم ماه می را روز جهانی آزادی مطبوعات اعلام کرد. این قطعنامه به اصل ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر که می گوید، هر انسانی حق آزادی عقیده، بیان و ابراز نظر دارد را پیروی می کند.

روز سوم ماه می (۱۳ اردیبهشت) هر سال بهانه ای است تا وضعیت آزادی رسانه ها و مطبوعات در کشورها از سوی نهادهای جهانی مورد ارزیابی قرار گیرند. در آخرین گزارشی که در ماه فوریه از سوی سازمان گزارشگران بدون مرز تهیه شده، از نظر رتبه بندی جهانی آزادی رسانه ها، ایران در بین ۱۸۰ کشور در مقام ۱۷۳ قرار گرفته است. در این گزارش آمده است که رتبه ایران از سال ۲۰۰۲ پیوسته در حال نزول بوده و تاکنون تغییری نکرده است. بنا به گفته رضا معینی، دبیر بخش ایران در سازمان گزارشگران بدون مرز، این نشانه خوبی نیست، یعنی ایران همچنان در لیست سیاه باقی مانده است. رضا معینی به عنوان مثال به کشور افغانستان اشاره می کند که در آن بیش از ۱۷۰ رادیوی خصوصی وجود دارد و جالب تر آن که در میان این ۱۷۰ رادیوی خصوصی، مدیریت بیش از ۴۰ رادیو برعهده زنان است. این در حالی است که بر اساس قوانین ایران، گشایش رادیو و تلویزیون خصوصی ممنوع است و همین امر به گفته رضا معینی، یکی از دلایلی است که رتبه ایران را در رده بندی آزادی رسانه ها در پایین جدول نگه می دارد. در سال گذشته سازمان گزارشگران بدون مرز سه نهاد در ایران را دشمنان اصلی اینترنت اعلام کرد. سپاه پاسداران، شورای عالی فضای مجازی و کار گروه تعیین مصادیق محرمانه. این سه نهاد همچنان دشمنان اصلی اطلاع رسانی از طریق اینترنت در ایرانند. این در حالی است که محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفتگو با خبرنگار آمریکایی روزنامه نیویورک تایمز اظهار داشت در ایران کسی به خاطر عقیده اش زندانی نمی شود. وی همچنین گفت: «کسانی که مرتکب جرم می شوند و قوانین کشور را زیر پا می گذارند، نمی توانند پشت عنوان هایی مانند روزنامه نگار یا فعال سیاسی پنهان شوند.»  رضا معینی دبیر بخش فارسی گزارشگران بدون مرز در این باره می گوید: «ظریف یک دیپلمات است، از قانون حرف می زند و اتفاقاً همین قانون است که در ایران سرکوبگر است، به عبارتی در ایران، سرکوب قانونیت دارد». رضا معینی پیشنهاد می کند که محمد جواد به جای پاسخ دادن به پرسش خبرنگار نیویورک تایمز که اطلاع چندانی هم از وضعیت سرکوب روزنامه نگاران در ایران ندارد؛ بهتر است به ۲۷ قطعنامه ای که از سوی کمیسیون و سپس شورای حقوق بشر سازمان ملل و مجمع عمومی سازمان ملل در محکومیت ایران برای نقض حقوق بشر صادر شده پاسخ دهد. وی افزود هم اکنون ۴۶ روزنامه نگار و وب نگار در ایران زندانی هستند.