ده شب شعر انستیتو گوته

در مهر ۱۳۵۶ خورشیدی کانون نویسندگان ایران با همکاری انجمن روابط فرهنگی ایران و آلمان و به وسیله انستیتو گوته به مدت ده شب (۱۰ اکتبر تا ۱۹ اکتبر ۱۹۷۷ میلادی)، مراسم شعرخوانی و سخنرانی را در باغ سفارت آلمان برگزار کرد.

«فردوسی حماسه عظیم ملی خود را به رغم ترکان غزنوی پرداخت. ناصر خسرو را سخنانی است که اگر امروز می گفت در بسیاری کشورها اجازه نشر نمی یافت. اگر روزی ادبیات کهنسال ما از دیدگاه [ادبیات ملتزم] بررسی شود، گنجینه بزرگ و سرشاری فراهم خواهد آمد. فرهنگ کهن با بسی موانع روبرو بود، اما آزاد بود. اما فرهنگ معاصر در معرض هجومی بی سابقه است، بر روی هم در جهان ما فرهنگ با دو دشمن بزرگ در پیکار است؛ یکی فرهنگ بازرگانی که فرهنگ راستین را از درون می خورد و دیگر ممیزی دیوانی است که آن را از بیرون زخم می زند.»

این ها پیش در آمد سخنرانی زنده یاد مصطفی رحیمی در شب هشتم از«ده شب»، شب های شاعران و نویسندگان ایرانی در انجمن فرهنگی ایران و آلمان – انستیتو گوته –  بود که از دوشنبه ۱۸ مهر ۱۳۵۶ در پاییز بارانی تهران آغاز شد. 

زنجیره اصلی همه شعر خوانی ها و سخنرانی ها، همان مبارزه با ممیزی دیوانی ای بود که رحیمی از آن می گفت. رحمت الله مقدم مراغه ای رییس وقت کانون نویسندگان ایران در سخنان افتتاحیه شب اول گفت «کانون (نویسندگان) گذشته از آنچه به حفظ حقوق مادی نویسندگان باز می گردد، تنها یک هدف دارد، و آن آزادی است که عموم افراد کشور، از موافق و مخالف، باید از آن برخوردار باشند و این اصلی است که قانون اساسی ایران و اعلامیه جهانی حقوق بشر تصریح و تضمین کرده است. و اما درمورد اهل قلم، آزادی اختصاصاً به آزادی اندیشه و بیان و آزادی چاپ و نشر آثار فکری و هنری اطلاق می شود…»   

گذر زمان «ده شب» را در تاریخ فرهنگ و ادب ایران جایگاهی ویژه داده است. هیچ همایشی نه پیش از آن ده شب و قطعاً نه پس از آن – تا امروز- نویسندگان، شاعران، مترجمان، پژوهشگران، و هنرمندان دیگر ایران را در رابطه بی واسطه با مردمی که شور آزادی و امید به حکومت قانون و رهایی از ممیزی در سر داشتند گرد هم نیاورده است. 

دریغ که گویی پیام هوشنگ گلشیری در شب پایانی «ده شب» هنوز دوره می شود:« … می گوییم، تشخیص درست موقعیت و همت این و آن به ما امکان داد تا بگوییم در این سال ها چه بر سر فرهنگ آورده اند، چگونه همه چیز و هر چیز را واژگون و معلق، مسخ و کج و معوج نشان دادند تا شما، تک تک شما بدانید که اگر این شب ها جایی دیگر ادامه نیافت، اگر به این قلم ها کتاب منتشر نشد، اگر کانون نویسندگان خانه ای از آن نویسندگان و شما نداشت، اگر نشریه ای منتشر نکرد، اهمال از جانب ما نبوده است…»

«… با شما پیمان می بندیم که قسم به قلم، قسم به یاران، قسم به این شب، به آن صبح در راه که از این پس آزادی قلم و اندیشه را پاسدارانی لایق باشیم… شما هم پیمان ببندید که دقیق تر، عمیق تر بیندیشید، قضاوت های سطحی، لحظه ای را رها کنید. یک آدم را به ازای همه کارهاش، همه زندگیش، همه افت و خیزهاش، و وضعیت زمان و مکانش، مجموعه ای که اوست به محک بزنید. پیمان ببندید که دیگر ننشینید که برخاستن، زنده بودن، همیشه برخاستن است، همیشه زنده بودن است، حضور مدام در جهان است، درگیری مدام با هر چه ناپاکی است، ناخوبی است، کژی و کاستی است، چرا که آنکه قانع شد، توقف کرد، از حرکت و پویایی ماند، در میانه راه، در کیلومتر شمار یک با ده یا صدهزار مرده است، مومیایی شده است…»

شب اول

خیرمقدم دکتر هاینس بکر، رئیس وقت انستیتو گوته. قرائت پیام افتتاحیه کانون نویسندگان توسط رحمت‌الله مقدم مراغه‌ای. سخنرانی سیمین دانشور سخنرانی در مورد «مسائل هنر معاصر». شعرخوانی مهدی اخوان ثالث، تقی هنرور شجاعی، منصور اوجی، و سیاوش مطهری.

شب دوم

سخنرانی منوچهر هزارخانی با عنوان «قیم و مرشد آزادی». شعرخوانی نعمت میرزازاده (م آزرم)، کاظم سادات اشکوری، عمران صلاحی و محمد علی بهمنی.

شب سوم

سخنرانی شمس آل احمد درباره «ممیزی» و بهرام بیضائی درباره تئاتر و سینما. شعرخوانی محمد زهری، طاهره صفار زاده، سیروس مشفقی، فاروق امیری و احمد کسیلا.

شب چهارم

سخنرانی غلامحسین ساعدی درباره «شبه هنرمند». شعرخوانی هوشنگ ابتهاج، عظیم خلیلی، علیرضا نوری زاده، مفتون امینی و حسین منزوی.

شب پنجم

سخنرانی باقر مؤمنی درباره «سانسور و عوارض آن». شعرخوانی سعید سلطان‌پور، علی موسوی گرمارودی، اورنگ خزرائی، و اسماعیل شاهرودی.

شب ششم

سخنرانی محمد علی مهمید درباره «آرمانگرایی در شعر فارسی» و سخنرانی هوشنگ گلشیری درباره «جوانمرگی در نثر معاصر فارسی». شعرخوانی سیاوش کسرائی، فریدون مشیری، حسن ندیمی، و محمد خلیلی.

شب هفتم

سخنرانی اسلام کاظمیه درباره تاریخچه کانون نویسندگان و ارتباط آن با قانون اساسی و سخنرانی داریوش آشوری با عنوان «شعر آزادی است». شعرخوانی م.آزاد، جواد مجابی، بتول عزیزپور، علی بابا چاهی، جعفر کوش آبادی، و جلال سرفراز.

شب هشتم

سخنرانی مصطفی رحیمی با عنوان «فرهنگ و دیوان». شعرخوانی نصرت رحمانی، کیومرث منشی زاده، فرخ تمیمی، و اصغر واقدی.

شب نهم

سخنرانی باقر پرهام با عنوان «فضای حرف و فضای عمل». داستان خوانی فریدون تنکابنی و شعرخوانی منوچهر شیبانی، منوچهر نیستانی، بیژن کلکی، عبدالله کوثری، و محمد حقوقی.

شب دهم

سخنرانی محمود اعتمادزاده (م. ا. به آذین). شعرخوانی اسماعیل خوئی، جواد طالعی، و فریدون فریاد. قرائت پیامی از هوشنگ گلشیری.