دفاع از گوهر دموکراسی

در دهم دسامبر ۱۹۴۸ مجمع عمومی سازمان ملل متحد با تصویب «اعلامیه جهانی حقوق بشر» بر این اصل تأیید گذاشت که «اراده مردم» – دموکراسی – باید زیربنای هر حکومتی باشد. هفت دهه پس از آن تاریخ، دموکراسی های جهان همه در معرض خطر قرارگرفته اند. شمار دموکراسی ها که از پایان جنگ جهانی دوم تا سال ۲۰۰۰ چهار برابر شده بود، اکنون در یک دوره قهقرایی ساکن مانده است. جوامعی که زمانی به عنوان «جامعه باز» شناخته می شدند به سوی دیکتاتوری سمت گرفته اند و در بسیاری کشورها نیز گرایش های استبدادی رو به اقتدارهستند.
این گرایش ها را می توان به مسیر پیشین بازگرداند، تنها در آن صورت که متفقاً بر آنچه انگیزه این پس روی بوده و چاره های دستیابی به هدف نهایی به هماهنگی و توافق برسیم.
البته که صحبت و شعارپردازی در این مورد آسان تر از عمل است. در سال ۱۹۶۷هانا آرنت در مقاله ای با عنوان «واقعیت و سیاست» نوشت «آزادی عقیده مضحکه ای بیش نیست، مگر آن که اطلاعات حقیقی ضامن آن باشد و نیز خود این حقایق مورد مناقشه نباشند.» متأسفانه مضحکه ای که آرنت از آن می گفت امروز واقعیت روبروی ماست.
تحقق هر دموکراسی مشروط به دسترسی مردم به اطلاعات موثق و قابل اعتمادی است که در محیطی آزاد و با تعدد آراء گردآوری شوند. اما این الزام اولیه به شیوه ای بی سابقه مورد چالش قرار گرفته است. در سرتاسر جهان قدرتمداران ثروتمند برای پیشبرد منافع و گسترش نفوذ خود رسانه ها را خریداری می کنند، در همان حال که روزنامه نگارانی که از رخدادها و مسایلی همچون تبعیض و فساد گزارش می دهند مورد تهدید، اعمال خشونت و حتی قتل قرار می گیرند. چگونه می توان در چنین شرایطی آزادی عقیده را تضمین کرد؟
قرار آن بود که تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات ابزار افزایش آزادی ما باشد نه آن که عامل کاهش آزادی شود. اینترنت در ابتدای پیدایش، پخش اخبار را دموکراتیزه کرد و به سلطه ناشران و بنگاه های خبری دولتی پایان داد. اما وعده این امیدواری اولیه منجر به «جنگلی از اطلاعات» شد که سوداگران ثروتمند از مجرای آن بار دیگر بر  منابع اطلاعاتی مردم چیره شدند. امروز دولت ها خود آغازگر جنگ های اطلاعاتی هستند؛ سیاستمداران از رسانه های اجتماعی برای دروغ رسانی هایشان استفاده می کنند، و لابی شرکت های بزرگ به آسودگی و بی هیچ مانعی به پخش محتوای گمراه کننده خود ادامه می دهند. پژوهش تازه ای توسط انستیتو تکنولوژی ماساچوست MIT نشان می دهد که در شرایط حاضر « خبرهای کاذب» بسیار سریع تر از اخبار واقعی پخش و پراکنده می شوند.
به طور خلاصه، جهانی شدن اطلاعات به سود آنانی تمام شده است که دروغ را ابزاری کارساز برای کنترل می دانند. دیکتاتورها به سهولت آراء و عقاید خود را به جوامع باز صادر می کنند، حال آن که محتوای تهیه شده در شرایطی آزاد به ندرت به جهت مقابل یعنی جوامع تحت کنترل دیکتاتورها می رسد. این چالش ها با رشد شرکت های تکنولوژی چند ملیتی که اکنون ساختار های اطلاعاتی جوامع را تعیین می کنند، شدت بیشتری یافته اند.

.روند تاریخی دموکراسی همواره با تکامل امانت و صحت روزنامه نگاری و اخلاقیات آن همراه بوده است. این موازین اگرچه در مواردی ناقص و یا نامرئی بوده اند، اما توانسته اند بسیاری از منافع کاربران و تولیدکنندگان محتوا را تأمین کنند. اما شتاب تغییر در تکنولوژی رسانه ها – مثلاً میان تلویزیون و چاپ، یا اخبار و آگهی – مبنای اولیه موازین روزنامه نگاری و خبر رسانی و تمایزات آن ها را مبهم ساخته است.
پاسداری از آرمان های دموکراسی در این حال و هوای آشفته و پر تضاد تعهدی حیاتی و تاریخی است. بر این اساس است که سازمان روزنامه نگاران بدون مرز، برندگان جایزه نوبل، کارشناسان تکنولوژی، روزنامه نگاران، و کنش گران حقوق بشر دست به دست هم داده و «کمیسیون اطلاعات و دموکراسی» را بنیاد نهاده اند. هدف ما در نقش رؤسای مشترک این نهاد مستقل، بازگرداندن توجه افکار عمومی جهانی به ارزش «یک فضای آزاد همگانی» و ارائه راه هایی است که روزنامه نگاران را قادر سازد بدون واهمه از سرکوب به کار خود ادامه دهند و به جوامع نیز فرصت دهد تا بی هیچ سد و مانعی به اطلاعات درست و مبتنی بر حقیقت دسترسی یابند.
طی چند هفته آینده ما پیش نویس «اعلامیه بین المللی اطلاعات و دموکراسی» را ضمن هماهنگی با رهبران چند کشور دموکراتیک تدوین نموده و تلاش خواهیم کرد تا پشتیبانی دولت های مختلف جهان را نیز کسب کنیم. در میانه ماه نوامبر همزمان با همایش رهبران جهان در پاریس به مناسبت یک صدمین سالگرد آتش بس پایان جنگ جهانی اول (۱۱ نوامبر ۱۹۱۸) و همچنین برپایی «کنفرانس صلح» و «کنفرانس مدیریت اینترنت» ما به تلاش خود شتاب خواهیم داد.
دموکراسی که ریشه در آرمان های آزادی و تعقل عصر روشنگری دارد، نیازمند دفاع است. حکومت های دموکراتیک و شهروندان آنها نباید قربانی اخبار کاذب، دروغ زنی های اینترنت، و هوی و هوس دیکتاتورها واقع شوند. هدف اعلامیه بین المللی اطلاعات و دموکراسی تقویت توانایی جوامع آزاد در رویارویی با نیروهای استبدادی است.
همه ما از این بخت خوش برخورداریم که در زمان اوج تکامل شگرف تکنولوژی زندگی می کنیم. ما در عین حال زیر بار این مسؤولیت هستیم که اجازه ندهیم شیوه های نوین اطلاع رسانی به ابزار سرکوب تبدیل شوند. همچنانکه در سرفصل اهداف ما به صورتی موجز بیان شده،‌‌ «بقای دموکراسی به مخاطره افتاده است زیرا دموکراسی نمی تواند بدون مناظره باز مردمی، پویا و آگاهانه به حیات خود ادامه دهد».

شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل و کریستف دلُوار دبیر کل سازمان خبرنگاران بدون مرز است