آلودگی میکروپلاستیک: در حاشیه روز زمین

به احتمال فراوان تصویر مرغان دریایی مرده که درون پیکر کوچکشان پر از خرده های پلاستیک حاشیه و درون اقیانوس های جهان بوده است را دیده اید.

آلودگی «میکروپلاستیک» – قطعات پلاستیک که در مسیر فرسایش تبدیل به ذراتی کوچک تر از ۵ میلیمتر شده اند ـ عمده ترین عامل مرگ ومیر ماهی ها و سایر حیات وحش اقیانوس ها محسوب می شود. گرچه آلودگی دریاها از پلاستیک چندین دهه مورد پژوهش بوده است، اما توجه به آن بسیار تازه است.

طی چند سال اخیر دانشمندان ذرات پلاستیک را در خاک کشاورزی ما، در آب لوله کشی آشامیدنی، بطری های آب، آبجو و حتی هوایی که تنفس می کنیم، یافته اند. تردیدی نیست که این ذرات سلامت انسان ها را نیز مورد تهدید قرار می دهند.

تحقیق در تعیین میزان میکروپلاستیک موجود در زمین و منابع آب شیرین هنوز در مراحل ابتدایی است، اما شواهد نخستین حاکی از آن است که مقدار موجود در خاک بیش از برآورد درون اقیانوس ها می باشد.

در سطح جهانی، هر سال ۳۳۰ میلیون تن پلاستیک تولید می شود و به همین دلیل احتمال آلودگی پلاستیک در محیط زیست روزمره فزونی می یابد.

میکروپلاستیک خاک از کجا می آید؟

دانشمندان معتقدند که کودهای کشاورزی عمده ترین حامل میکروپلاستیک ها هستند. در بسیاری کشورها فاضلاب از طریق موادی که به منظور تصفیه به آن اضافه می شود در زمین های کشاورزی  به عنوان کود مورد استفاده قرار می گیرد. اضافه شدن مواد تصفیه به فاضلاب آن را تبدیل به مایه ای نیمه جامد شبیه لجن می کند که در اصل حاوی ذرات شسته شده از محصولات آرایشی و الیاف مصنوعی موجود در پوشاک شسته شده در ماشین های رختشویی هستند.

مشخص نیست وقتی این ذرات پلاستیک وارد چرخه محیط زیست می شوند، از کجا سر در می آورند. پروفسور« آن مری ماهون» از پژوهشگران انستیتو تکنولوژی دوبلین می گوید: «ضروری است که ما از آنچه بر خاک و درون آن جریان می یابد آگاهی کامل بیابیم. آیا ذرات پلاستیک روی خاک می مانند؟ آیا وارد بافت عمودی خاک می شوند؟ اگر این ذرات در جریان نهرها و مسیل هایی که به اقیانوس ها می رسند قرار نگیرند، اثرات آن ها بر زنجیره تولیدات کشاورزی را نمی توان نادیده گرفت». وی آلودگی میکروپلاستیک را مورد تحقیق قرار داده و ذرات پلاستیک را در آب لوله کشی آشامیدنی دوبلین، چاه های آب، و نیز آب های بطری شده ایرلند یافته است.

تأثیر میکروپلاستیک بر گیاهان و در نتیجه زنجیره گسترده مواد کشاورزی خوراکی هنوز کامل نیست، اما مشخص شده است کرم های خاکی که در معرض ذرات پلاستیک قرار گرفته اند رشد کم تر و عمر کوتاه تری داشته اند.

مواد ذره ای پلاستیک علاوه بر خاک، هوا را نیز آلوده ساخته اند. پروفسور «فرانک کلی» مدیر پژوهش های محیط زیست کالج کینگ لندن که  گروه او بر روی وجود ذرات پلاستیکی در هوای لندن تحقیق می کند معتقد است که حضور این ذرات پلاستیک در هوا قطعی است، مسأله تعیین میزان آن هاست. یک منبع حامل میکروپلاستیک در هوا همان کودهای فراورده ازفاضلاب هاست که این ذرات را در هوا پراکنده می سازد. وجود این ذرات به هوای آزاد محدود نمی شود. در هوای درون خانه ها نیز مواد میکروپلاستیک وجود دارند. مواد برخاسته از فرش های بافته شده با الیاف مصنوعی و آنچه از لباس های ما جدا می شود، حامل این ذرات هستند.

میکروپلاستیک چگونه سلامت انسان ها را تهدید می کند؟

هنوز معلوم نشده که اثرات این ذرات بر سلامت انسان ها چگونه و در کجا بروز می کنند.  یک عامل تهدید ناشی از این واقعیت است که ذرات پلاستیک گذر کرده از مراکز تصفیه فاضلاب می توانند حامل باکتری باشند و اگر این مواد وارد سیستم گوارشی ما شوند، باکتری ها را نیز با خود وارد بدن می نمایند.

در روند تولید پلاستیک، موادی شیمیایی به آن اضافه می شود. احتمال نفوذ این مواد به بدن انسان نیز زیاد است. مواد شیمیایی در یک حد مشخص می توانند به سلول ها آسیب زده و یا آنها را از میان بردارند. بعضی سلول ها جایگزین می شوند، و برخی نیز قابل جایگزینی نیستند. این مواد می توانند به «پروتئین» و «دی ان اِ» نیز آسیب برسانند. مواد میکروپلاستیک به خودی خود بزرگ تر از آن هستند که سلول های بدن انسان آن ها را جذب نمایند، اما اگر به ذرات کوچک تر تا حد نانومتر )۱۰۰۰/۱ میکرون) تبدیل شوند احتمال ورود آنها به سیستم خونی و در نتیجه ورود به اندام انسان وجود دارد. البته هنوز معلوم نیست که چنین جریانی در حال اتفاق باشد.

انتظار می رود که تولید پلاستیک در جهان تا سال ۲۰۵۰ به سه برابر حجم حاضر افزایش یابد. با توجه به این واقعیت که زیست تخریبی (biodegradation) برخی از این تولیدات پلاستیکی چند صد سال به طول می انجامد، توجه به آلودگی میکروپلاستیکی ضرورتی آنی یافته است.

***